استخر ذخیره آب باغ
استخر ذخیره آب یا استخر کشاورزی، در واقع یک استخر با مساحت بزرگ است که روی سطح زمین ساخته شده و مهمترین هدف از ساخت آن جمع آوری و ذخیره آب به صورت فصلی است. از آب‌های ذخیره شده در این استخرها در فصول پرباران، در فصل‌های خشک و کم بارش استفاده می‌شود. معمولا این استخرها ورودی‌هایی برای تنظیم جریان ورودی و خروجی برای تخلیه آب اضافی دارند.
یکی از مهمترین کاربردهای استخر ذخیره آب باغ، آبیاری زمین‌های کشاورزی، باغات و تأمین آب مورد نیاز دام است. چنین استخرهایی را می‌توان جهت آبیاری محصولات کشاورزی، استخر پرورش آبزیان و یا تأمین آب در دامپروری استفاده کرد.
گروه مهندسی برکه، یک نام مطرح و معروف در حوزه طراحی و ساخت استخر ذخیره آب باران، استخر ذخیره آب باغ و … می‌باشد.
این استخرها در ابعاد بسیار بزرگتر می‌توانند منابع خوب و پایداری برای ذخیره آب جهت مصارف شهری و روستایی باشند. از دیگر کاربرد این استخرها می‌توان برای مصارف تفریحی و زیبایی در حیاط، باغ و یا مزرعه نام برد. احداث دریاچه‌های تفریحی، ماهیگیری و قایق سواری از دیگر کاربردهای این گونه استخرها به شمار می‌رود. در این مقاله از سایت برکه به بررسی همه موارد پیرامون استخر ذخیره آب باغ می‌پردازیم.
مصارف کشاورزی استخرهای ذخیره آب
مهمترین کاربرد استخرهای بزرگ مصارف کشاورزی و آبیاری باغات است. این استخرها را به روش‌های مختلفی می‌سازند که یکی از رایج‌ترین روش‌های مرتبط با ساخت آن‌ها، استخر ژئوممبران است.
از آنجایی که اقلیم کشور ایران یک اقلیم گرم و خشک محسوب می‌شود تقاضا برای ساخت استخرهای ذخیره آب رو به افزایش است و این منابع آبی از محبوبیت و توجه زیادی در سال‌های اخیر برخوردار شده اند. در چند دهه اخیر برای ذخیره آب با هدف مصارف کشاورزی ساخت استخرهای ژئوممبران از مصالحی چون بتن، آسفالت یا قیر استفاده می‌شود.
این نوع استخرها هزینه اقتصادی‌تر و طول عمر بیشتری نسبت به مدل‌های سنتی دارند. ژئوممبران‌ها در برابر نور خورشید از مقاومت خوبی برخوردارند و در برابر آب و هوای سرد و گرم بسیار مقاوم‌تر از بتن عمل می‌کنند، دامنه مقاومتی استخر ذخیره آب باغ از جنس ژئوممبران دمای ۸۰+ درجه سانتی گراد تا ۷۰- درجه سانتی گراد تعریف شده است.
انواع استخرهای ذخیره آب باغ
استخرهای کشاورزی یا اهمان استخرهای ذخیره آب باغی به شیوه‌های مختلف و با مصالح متنوعی ساخته و اجرا می‌شوند. انواع استخر ذخیره آب باغ عبارت است از:
استخرهای بتنی:
استخرهای بتنی، از جمله استخرهای با ساختار سنتی هستند که با حفاری در داخل زمین و سپس بتن ریزی داخل آن ساخته می‌شوند. برای عایق‌بندی این نوع استخرهای ذخیره آب از مصالح مختلفی چون سیمان، بتن و… استفاده می‌گردد. ساخت استخرهای بتنی معمولا بسیار زمان بر بوده و شرایط نگهداری و بازدهی آن‌ها نسبت به سایر مدل‌های مدرن‌تر سخت‌تر است.
استخرهای ژئوممبران:
استخر ذخیره آب باغ ژئوممبران، نوعی استخر باغی است که پس از حفاری با نوعی پوشش پلیمری به نام ورق ژئوممبران عایق‌بندی می‌شود. مراحل ساخت این استخر نیازمند فعالیت مجریان متخصص و مواد اولیه مخصوص است و به همین دلیل علی رغم احداث و اجرای سریع و کوتاه مدت، هزینه‌های احداث این نوع استخر ذخیره آب باغ نسبتا زیاد است.
استخرهای فایبرگلاس:
این نوع استخرهای ذخیره آب باغ به طور کامل از جنس فایبرگلاس ساخته می‌شوند و به همین دلیل احتیاجی به عایق‌بندی و بسترسازی ندارند. استخر فایبرگلاس نصب بسیار آسانی دارد و دارای عمر طولانی‌تری نسبت به استخرهای بتنی و سیمانی هستند. مهمترین نکته در مورد آن‌ها شرایط انتقال سخت و دشوار است که به دلیل ابعاد بسیار بزرگ و یکپارچه آن ها، کاری دشوار و هزینه بر به نظر می‌رسد. ضمن این که چنین شرایطی باعث ایجاد محدودیت‌هایی در سفارش ابعاد مورد نظر مشتری می‌شود و پس از نصب، امکان نوسازی کلی آن امکانپذیر نخواهد بود.
از انواع دیگر استخرهای ذخیره آب باغ می‌توان به استخرهای آجری با روکش سیمان، استخرهای ساخته شده از ورق یکپارچه الیاف، استخرهای سنگ و سیمان با عایق ایزوگام و استخرهای پیش ساخته که شامل یک بدنه فلزی و لایه pvc (داخل آن هستند اشاره کرد.
مراحل ساخت استخر ذخیره آب کشاورزی
همان طور که گفته شد استخرهای کشاورزی یا استخر ذخیره آب باغ را می‌توان از متریال مختلفی چون بتن، آسفالت، ژئوممبران و. . ساخت. شرایط ساخت و همچنین کیفیت استخرهای ژئوممبران نسبت به سایر انواع استخر ذخیره آب باغ بهتر است و ما در این بخش قصد داریم به مراحل ساخت استخر ذخیره آب باغ ژئوممبران، اشاره کنیم. برای ساخت چنین استخری عموما مراحل زیر طی می‌شود:
مکان‌یابی صحبح
مکان‌یابی صحیح نقش کلیدی در ساخت موفق استخر ذخیره آب باغ دارد. در حالت کلی مکان استخر را می‌توان با توجه به منابع تامین آب از جمله گودال آب، رودخانه، قنات، چشمه، سیل و… و توجه به فاکتورهایی چون فاصله تا استخر، شیب زمین و … انتخاب کرد. در انتخاب مکان احداث استخر ذخیره آب باید به مواردی چون روش انتقال آب به استخر (پمپ زدن، کانال آبیاری و …) و روش خروجی آب به مزرعه (جاذبه، پمپاژ و فیلتراسیون استخر و …) توجه داشت و بنابراین مکان باید به گونه‌ای انتخاب شود که کمترین هزینه و زمان را برای ساخت استخر و هدایت آب به نقاط تخلیه آن داشته باشد. نوع ساختار خاک نیز در این مرحله بررسی می‌شود.
پس از این که محل مناسب برای احداث ذخیره آب باغ انتخاب شد، مواردی چون محاسبه حجم آب و شکل هندسیمورد توجه قرار می‌گیرند. ابتدا از محل تعیین شده نقشه برداری شده و با توجه به حجم منابع آب موجود مانند حق آبه، زمان ورود آب به استخر و حجم آب مورد نیاز کشاورز، باید حجم کل آب قابل ذخیره‌سازی را با در نظر گرفتن ضریب پایایی آن به طور دقیق محاسبه کرد. به دلیل‌عدم محدودیت برای عایق کاری ژئوممبران در شکل و اندازه استخر، اغلب محاسبه شکل هندسی با کمترین هزینه خاکبرداری صورت می‌گیرد.
حفاری و خاکریزی و کف‌سازی
پس از انجام طراحی و محاسبات دقیق مرحله حفاری یا خاکریزی و ساخت طبقه استاندارد استخر آغاز می‌شود. کف‌سازی مناسب از جمله تأثیرگذار‌ترین موارد در سلامت و طول عمر ورق ژئوممبران به شمار می‌رود. کف استخر با کمک حفاری و ساخت گودال و یا با انجام خاکریز ساخته می‌شود. در هر دو مورد نکات مهمی وجود دارد که باید به آن‌ها توجه شود. از جمله: برای جلوگیری از ریزش دیوارها، شیب استاندارد که اغلب ۱/۱ یا ۴۵ تا ۶۰ درجه دیواره‌های استخر است، باید رعایت شود.
صاف کردن و متراکم کردن سطوح با حداقل ۷۰ درصد تراکم از طریق کوبیدن غلتک‌ها و جمع آوری شن و پاشیدن مواد نرم مانند ماسه باید صورت گیرد.
انتخاب ژئوممبران مناسب برای ساخت استخر کشاورزی
بعد از مرحله حفاری و گودبرداری نوبت به انتخاب ژئوممبران می‌رسد. از آنجایی که ژئوممبران‌ها و برندهای تولید کننده آن دارای تنوع زیادی هستند انتخاب بهترین و مناسب‌ترین متریال کار سختی به نظر می‌رسد. توصیه می‌شود که انجام این کار بعد از تحقیقات بسیار انجام گرفته و بهترین محصول با کیفیت و استاندارد در کنار سازنده معتبر آن برای این کار انتخاب شوند.
تعیین ورودی وخروجی آب استخر کشاورزی
در مرحله بعد ورودی و خروجی آب استخر تعیین می‌شود. لوله ورودی، خروجی و لوله سرریز آب در این مرحله نصب می‌شود. بهتر از ورودی و خروجی استخر ذخیره آب باغ از جنس پلی اتیلن باشد. فیلتر حوض و خروجی آن باید با پمپ روی شناور نصب گردد. بهتر است لوله خروجی در فاصله ۱ متری از لبه‌ها و گوشه‌های کف نصب گردد و مانند سیفون در داخل سوراخ قرار گیرد و با بتن ریزی آن را ثابت کنند.
لایه‌های ژئوتکستایل و ژئوممبران
در مراحل آخر لایه‌های ژئوتکستایل و ژئوممبران و جوشکاری آن‌ها انجام می‌گیرد. بهتر است شرایط آب و هوایی در زمان انجام نصب عایق مناسب و ایده آل باشد، ایده آل‌ترین شرایط نباریدن باران و دمای کمتر از ۴۰ درجه سانتی گراد است. برای اجرای لایه‌ها باید ابتدا روکش نمدی محافظ ژئوتکستایل را با خشک کن حرارتی وصل کرده و سپس لایه ژئوممبران را روی آن کشید. ابتدا لبه‌ها روی هم قرار می‌گیرند و به خوبی روی کف و دیواره‌های استخر کشیده می‌شوند. در صورت تمیز و خشک بودن لبه ها، با استفاده از دستگاه جوش حرارتی اتوماتیک، ورق‌ها را با دو خط جوش به فاصله ۱.۵ سانتی متر به یکدیگر جوش می‌دهند. از فضای خالی می‌توان به عنوان فضایی برای انجام تست تخلیه، تست فشار هوا، تست جرقه مخصوص استخرهای بزرگ استفاده کرد.
ایجاد حصار محافظ
مرحله بعدی در ساخت استخر ذخیره آب باغ ایجاد حصار محافظ است. این کار با هدف پیشگیری از غرق شدن انسان و یا سایر حیوانات انجام می‌گیرد. بهتر است این کار قبل از آب گیری انجام شده و نرده‌ها و علائم هشداردهنده نصب شوند.
بررسی نقاط جوش و کنترل اتصالات
پس انجام همه مراحل فوق تمام نقاط جوش و اتصالات توسط تکنسین متخصص بررسی می‌شوند و در صورت تأیید می‌توان استخر را آب گیری کرد.
پر کردن حوضچه استخر
در آخر پر کردن حوضچه استخر ذخیره آب باغ آخرین مرحله از اجرای این گونه استخرها خواهد بود. در زمان آب گیری تعدادی کیسه خاک در حوضچه لبه ورق‌ها قرار داده می‌شود تا با اضافه شدن آب، ورق حرکت کرده و کاملا در کف بستر استخر ثابت شود.
روش عایق‌بندی استخر ذخیره آب باغ
همان طور که در ابتدا هم بیان کردیم، استخرهای ذخیره آب باغ انواع مختلفی دارند و عایق‌بندی هریک از آن‌ها با دیگری متفاوت است. رایج‌ترین روش عایق‌بندی این استخرها عبارتند از:
آب‌بندی با آهک و خاک رس:
عایق‌بندی یا آب‌بندی با آهک و خاک رس فرآیندی زمان بر و پر هزینه خواهد بود، ضمن این که سطح کاملا یکنواختی در برابر نشتی ایجاد نمی‌کند. نکته مهم آن است که خاک کف استخر هنگام پوشش آهک باید اشباع باشد تا بتواند آهک را به خوبی هیدراته کند و عملیات آهک کاری با حفظ رطوبت آهک انجام گیرد. ضمن این که بلافاصله بعد از آب‌بندی نباید استخر را آبگیری کرد و بهتر است به آهک زمان داد تا به خوبی در محل خود جایگیر شود.
هنگام آبگیری استخر در این روش آب بندی، باید آب به آرامی وارد استخر شود چرا که جریان‌های متلاطم می‌تواند به لایه‌های آب‌بندی آسیب برساند. نکته بعدی که باید به آن اشاره کنیم این است که در این روش هرگز نمی‌توان استخر را کاملا خشک نگه داشت. زیرا خشک شدن استخر باعث ایجاد ترک در لایه‌ها می‌شود که در نهایت نشتی بدنه و کف را در پی دارد و ظرفیت نگهداری آب را کاهش می‌دهد.
آب‌بندی با بنتونیت:
ذرات بنتونیت بسیار ریز هستند، وقتی روی استخر پخش می‌شوند، می‌توانند در هوا رها شده و از طریق تنفس وارد ریه شوند، بنابراین بهتر است در اجرای این روش حتما از ماسک استفاده شود. این روش نباید در هوای خیلی گرم انجام گیرد و پیش از عایق کاری کف استخر باید کاملا تمیز و عاری از آلودگی شده و آب با دقت و آرام وارد استخر شود تا ذرات بنتونیت را مختل نکرده و از بین نبرد. همچنین عمق مناسب خاک فشرده، باید ایجاد شود. فشردگی مناسب خاک باید با رساندن رطوبت خاک به رطوبت مطلوب انجام گیرد.
آب‌بندی استخرهای بتنی:
برای عایق‌بندی این نوع استخرها از پوشش‌های اپوکسی استفاده می‌شود. این عایق‌ها بسیار شکننده هستند و بنابراین اگر استخر بتنی دارای ترک‌های ریز باشد، این ترک‌ها باعث شکسته شدن پوشش اپوکسی در محل ترک‌ها می‌شود. از دیگر ویژگی این عایق‌ها باید به هزینه بالای آن اشاره کرد.
ابعاد استاندارد استخر ذخیره آب باغ
در اجرا و ساخت استخرهای ذخیره آب باغ نمی‌توان ابعاد مشخص و از پیش تعیین شده‌ای را در نظر گرفت. در واقع همه چیز به مواردی چون نوع استفاده، میزان مصرف، میزان ذخایر آب موجود، مساحت زمین انتخاب شده و همچنین مشخصات زمین و خاک، بستگی خواهد داشت.
هزینه ساخت استخر ذخیره آب باغ
از آنجایی که تنوع بالایی در ساخت انواع استخرهای کشاورزی وجود دارد، هزینه اجرای این استخرها با توجه به مواردی چون ابعاد استخر، جنس خاک، جنس عایق مورد استفاده و… تعیین می‌گردد. در میان انواع استخرهای ذخیره آب باغ استخرهای بتنی و سیمانی دارای کمترین هزینه ساخت هستند اما بازدهی کم و عمر کوتاه نیز از جمله ویژگی‌های این استخرها است که در نهایت هزینه‌های بیشتری را برای شما به همراه خواهد داشت.
در مقابل استخرهای ژئوممبران و فایبرگلاس در کنار ویژگی‌هایی چون بازدهی بالا، عمر طولانی و کوتاهی زمان اجرا، هزینه زیادی برای اجرا نیز در بر دارند. این هزینه نیز بسته به ابعاد استخر و میزان ورق‌های ژئوممبران مورد استفاده و یا ابعاد فایبرگلاس تعیین می‌گردد.
جمع‌بندی
اجرای اصولی و استاندارد استخر ذخیره آب باغ بهتر است توسط نیروی متخصص و دارای تجربه و مهارت کافی صورت گیرد، شما می‌توانید اجرای صفر تا صد استخرهای کشاورزی و حوضچه‌های ذخیره آب باغ را به مجریان ما در سایت برکه بسپارید.