ضد عفونی استخر پرورش ماهی

ضد عفونی استخر پرورش ماهی

ماهی به عنوان یکی از مواد غذایی اصلی برای انسان در گونه‌های مختلفی وجود دارد که هر کدام از آن‌ها برای بقا، رشد و تولید مثل به شاخص‌های متفاوتی از نظر کیفیت آب مانند pH، دما، غلظت اکسیژن، شوری، سختی و غیره نیاز دارند. به همین دلیل شرایط آب موجود در استخرهای پرورش ماهی باید در حد استاندادر باشد.

در صورتی که این شرایط در استخر پروش ماهی وجود نداشته باشد، رشد ماهی‌ها کم شده، احتمال بروز بیماری بیشتر شده و در نهایت مرگ و میر ماهیان نیز افزایش پیدا می‌کند به همین دلیل همواره توجه به ضد عفونی استخر پرورش ماهی و بهداشت محیطی آن‌ها از اهمیت زیادی در تأمین سلامت آبزیان برخوردار است.

بیماری در استخر پرورش ماهی

در استخرهای پرورش ماهی،‌ بروز بیماری معمولا در اثر 3 عامل مختلف می‌تواند رخ دهد. بر اساس مطالعات مختلف این 3 عامل هر کدام سهم مهمی در تأمین سلامت آبزیان دارند و در صورتی که هر یک از این عوامل با اختلال مواجه شود،‌ نتیجه آن بروز بیماری و تلفات در آبزیان خواهد بود.

میزبان

یکی از اصول اساسی در پرورش ماهی و آبزیان انتخاب اصلح است؛ یعنی برای این کار تخم‌ها، ماهیان و مولدینی انتخاب می‌شوند که از استعداد پرورش و رشد در معیارهای زمانی و اقتصادی خاص برخوردار باشند. علاوه بر این سلامت و تناسب محصولات آبزی‌پروریی در انتخاب آن‌ها برای پرورش ماهی از اهمیت زیادی برخوردار است. معمولا ماهی‌هایی که دارای سر بزرگ،‌ اندام کوچک، رنگ تیره و کدر، باله‌های تغییر شکل یافته، فاقد تناسب و هماهنگی اندام هستند به عنوان اصلح برایی پرورش انتخاب نمی‌شوند.

در خصوص ضد عفونی استخر پرورش ماهی باید به این نکته اشاره کرد که ماهیان با ایمنی و مقاومت کم در برابر عوامل بیماری‌زا به راحتی بیمار می‌شوند و به همین دلیل ماهیانی باید برای پرورش و تکثیر انتخاب شوند که از مقاومت خوبی در برابر بیماری‌ها و شرایط نامساعد محیطی برخوردار باشند.

عوامل محیطی

یکی از مهم‌ترین عوامل در پرورش آبزیان به عوامل محیطی مربوط می‌شود. به این دلیل که ماهیان در محیط زندگی خود که جایگاه تنفس، تغذیه، دفع مواد زائد و محل حضور سایر موجودات است، غوطه‌ور هستند. در واقع ماهی‌ها در همان محیطی که از طریق ادرار و مدفوع مواد زائد بدن خود را دفع می‌کنند به تغذیه و رشد می‌پردازند. به همین دلیل ضد عفونی استخر پرورش ماهی به منظر دفع مواد زائد و سمی از محیط از اهمیت زیادی برخوردار است.

محیطی که ماهیان در آن زندگی می‌کنند باید همواره از نظر ترکیبات شیمیایی و فیزیکی در حالت تعادل قرار داشته و از نظر عوامل بیماری‌زا نیز سالم باشند. مهم‌ترین عامل محیطی که در اولین قدم برای آغاز تلاش جهت فراهم کردن رابطه مناسب بین ماهی و محیط زیست قرار دارد، آب است.

آب محل زندگی ماهیان بوده و در این محل تغذیه کرده و مواد زائد موجود در بدن خود را دفع می‌کنند. ماهی تمام فعالیت‌های فیزیولوژیک خود را درون آب انجام می‌دهد به همین دلیل ضد عفونی استخر پرورش ماهی از اهمیت زیای برخوردار بوده و باید مورد توجه قرار بگیرد زیرا بروز هر گونه تغییر در کیفیت آب به بروز استرس و بیماری در آن‌ها منجر خواهد شد.

pH، قلیائیت، آمونیاک، کدورت، شوری، دی اکسید کرین، فلزات سنگین، سختی، اکسیژن، نیترات و نیتریت و درجه حرارت از جمله مهم‌ترین فاکتورهای کیفی آب هستند که حفظ کیفیت آب از نظر این فاکتورها از پیشگیری از بیماری‌های مختلف از اهمیت بالایی برخودرار بوده و باید به صورت روزانه پایش و مدیریت شوند.

عوامل بیماری‌ زا

ماهیان در محیط زندگی خود در حمامی از مواد معلق، موجود میکروسکوپی، مواد دفعی و بقایای مواد غذایی غوطه‌ور هستند. به همین دلیل سطح خارجی بدن این موجودات به صورت مستمر با این مواد زائد و موجودات زنده در تماس است.

همچنین این امکان وجود دارد که آب استخرهای پرورش ماهی ممکن است با فاضلاب‌های شهری و صنعتی در تماس باشند. همه این موارد می‌تواند باعث بروز شرایط نامساعد شده و احتمال بروز بیماری در بین ماهیان را افزایش دهد. عوامل بیماری‌‌زا می‌توانند به روش‌های مختلف به تخم‌ها و ماهیان منتقل شوند که در ادامه به بررسی آن‌ها می‌پردازیم؛

• آب

انتقال بخش مهمی از عوامل بیماری‌زا به درون تخم‌ها و بدن ماهیان از طریق آب صورت می‌گیرد که به همین دلیل ضد عفونی استخر پرورش ماهی از اهمیت زیادی برخوردار است. در کنار ضد عفونی، توجه ویژه به سیستم گردش آب در استخرهای پرورش ماهی یکی از مهم‌ترین عواملی است که می‌توان از بروز بیماری‌های مختلف پیشگیری کند.

عوامل بیماری‌زا توسط آب می‌توانند به راحتی از یک مزرعه به مزرعه دیگر منتقل شوند و در مزارعی که از سیستم برگشتی آب استفاده می‌کنند این عوامل می‌توانند از استخری به استخر دیگر منتقل شوند. یکی از پارامترهای اساسی و مهم در ضد عفونی استخر پرورش ماهی، ضد عفونی کردن آب ورودی به استخرها است.

• حاملین

حاملین به موجودات زنده‌ای گفته می‌شود که می‌توانند عوامل بیماری‌زا را منتقل کنند. به عنوان مثال انگل سخت‌پوست آرگولوس، زالوها و پرندگان ماهی‌خوار در دسته حاملین قرار می‌گیرند. همچنین افرادی که در استخرهای پرورش ماهی فعالیت می‌کنند می‌توانند از طریق دست‌های خود به راحتی پاتوژن‌ها را استخری به استخر دیگر منتقل کنند؛ به همین دلیل ضد عفونی استخر پرورش ماهی از اهمیت زیادی برخوردار است.

• ناقلین

به اشیاء بی‌جانی گفته می‌شود که می‌توانند بیماری را منتقل کنند؛ این اشیاء در مزارع و استخرهای پرورش ماهی شامل تجهیزات مختلف، سطل‌ها، ساچوک و غیره می‌شوند که در صورت عدم توجه به ضد عفونی استخر پرورش ماهی می‌تواند موجب انتقال بیماری شوند.

• خوراک

یکی از عواملی که می‌تواند به عنوان منبع بیماری برای ماهیان عمل کنند، خوراک و غذای ماهیان است. در صورت استفاده از خوراک و غذای منجمد این احتمال وجود دارد که باکتری‌ها، ویروس‌ها و قارچ‌ها را به بدن ماهی منتقل کند. انبار کردن غذاها به شیوه نامناسب، نیز می‌تواند باعث آلوده شدن آن‌ها به عوامل بیماری‌زا شود. به همین دلیل عدم توجه به ضد عفونی استخر پرورش ماهی می‌تواند تبعات زیان‌باری به همراه داشته باشد.

نحوه اجرای ضد عفونی استخر پرورش ماهی

در ضد عفونی استخر پروش ماهی سه دسته عوامل اصلی هستند که دخالت دارند و در زمان انجام ضد عفونی باید مورد توجه قرار بگیرند. این عوامل شامل موارد زیر هستند.

عوامل مکانیکی

تأثیر این عوامل بیشتر به تسهیل کردن کار مواد ضد عفونی استخر پرورش ماهی مربوط می‌شود. عوامل مکانیکی شامل پاک کردن و زدودن جلبک‌ها موجود و کثافات و مواد باقیمانده در کف و دیوراه‌های استخر با استفاده از آب تحت فشار است.

انجام عملیات مکانیکی در کاهش آلودگی و جلوگیری از انتشار بیماری بسیار مؤثر بوده اما توانایی از بین بردن عوامل بیماری‌زا را ندارد. جارو کشیدن، پاک کردن و زدودن جلبک‌ها و مواد باقیماند در کف و دیوارهای استخر، استفاده از درام فیلتر و دپو کردن مواد آلاینده جزو عوامل مکانیکی در ضد عفونی استخر پرورش ماهی هستند.

عوامل طبیعی

در طبیعت عوامل متعددی وجود دارد که می‌توانند در از بین بردن میکروارگانیسم‌ ها و عوامل بیماری‌زا نقش بسیار مؤثری داشته باشند. یکی از مهم‌ترین عوامل طبیعی در ضد عفونی استخر پرورش ماهی، نور خورشید است.

تابش نور آفتاب با شدت و میزان کافی به استخرهای پرورش ماهی می‌تواند عمل ضد عفونی را به صورت مؤثری بهبود بخشد. ویژگی ضد عفونی کننده بودن نور خورشید به دلیل برخورداری از اشعه فرابنفش است. این اشعه قابلیت عبور از شیشه‌های معمولی را نداشته و اثر آن در هوای مه‌آلود و دودآلود و همچنین در ساعات صبح زود یا غروب به میزان قابل توجهی کاهش پیدا می‌کند.

در خصوص اثر ضد عفونی کنندگی نور خورشید باید به این نکته اشاره کرد که اثر آن سطحی بوده و در صورتی که عوامل بیماری‌زا و عفونت در زیر جلبک‌ها قرار داشته یا به کف و دیواره‌های استخر چسبیده باشند، تحت تأثیر نور آفتاب از بین نخواهند رفت. از مهم‌ترین عوامل مؤثر بر ضد عفونی کنندگی نور خورشید می‌توان به مواردی از قبیل شدت و مدت تابش، موقعیت جغرافیایی، تغییرات فصلی، پوشش ابر، نوع باکتری‌های موجود در مزرعه، ترکیبات و حضور عناصر مغذی در محیط اشاره کرد.

عوامل شیمیایی

معمولا بهترین میزان اثر در ضد عفونی استخر پرورش ماهی مربوط به عوامل و مواد شیمیایی است؛ این مواد زمانی می‌توانند بهترین اثر را داشته باشند که در تماس با عوامل بیماری‌زا داشته باشند. به همین دلیل استخرها باید قبل از ضد عفونی به صورت کامل تمیز شده و اجرام اضافی از داخل آن تخلیه شود.

عوامل شیمیایی که در ضد عفونی استخر پرورش ماهی مورد استفاده قرار می‌گیرند شامل صابون‌ها و پاک‌کننده‌ها، قلیاها، هالوژن‌ها، عوامل اکسید کننده،‌ آلدئیدها، سورفکتانت‌ها یا عوامل کشش سطحی، رنگ‌ها،‌ کلرید سدیم، دترجنت‌ها و آهک است. یکی از مهم‌ترین موادی که در ضد عفونی استخر پرورش ماهی نقش حیاتی و مهمی ایفا می‌کند، آهک است.

نکات مهم در ضد عفونی استخر پرورش ماهی

در استخرهای پروش ماهی به منظور داشتن یک محیط سالم و عاری از آلودگی ضرورت دارد که فرایند ضد عفونی برای همه تجهیزات و ابزارآلات، خودروها، کارکنان،‌مراجعین و هر موردی که می‌تواند باعث ورود آلودگی به محیط شود، به دقت مورد توجه قرار گرفته و بر اساس استانداردهای ضد عفونی استخر پرورش ماهی اجرا شود. از جمله مهم‌ترین نکاتی که در خصوص فرایند ضد عفونی باید مورد توجه قرار بگیرد می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• در پایان هر دوره خواباندن تخم و خروج بچه ماهیان باید شستشو و ضدعفوت سالن تکثیر و حوضچه‌های نگهداری انجام شود.
• استخرهای تولید بچه ماهی پس از هر بار خالی شده و قبل از پر شدن باید به صورت کامل ضد عفونی شوند.
• در مدخل تمام ورودی‌ها از جمله ورودی اصلی مجموعه باید حوضچه‌های ضد عفونی تعبیه شده و با مواد ضد عفونی کننده مناسب پر شده باشد. این حوضچه‌ها باید به شکلی طراحی و در محلی قرار گرفته باشند که تحت هیچ شرایطی امکان ورود کارکنان به داخل قسمت‌های مختلف به جز از طریق ضد عفونی شدن وجود نداشته باشد.
• تخم‌ها تا زمان چشم‌زدگی باید به صورت مرتب ضدعفونی شوند
• تخم‌های آماده شده برای هچ یا فروش باید بلافاصله پیش از بسته‌ّندی و قبل از فروش ضدعفونی شوند.
• لباس‌های کار و لوازم و تجهیزات مختلف باید به صورت دوره‌ای شستشو و ضدعفونی شوند زیرا با این کار تا حد زیادی می‌توان از شیوع بیماری پیشگیری کرد.
• ماده ضدعفونی کننده و میزان و نحوه مصرف آن باید به شکل دقیق و اصولی انتخاب شود.
• درون مزرعه باید یک مکان جداگانه و مجهز به منظور ضدعفونی کردن و شستشوی وسایل و ابزارآلات مختلف در نظر گرفته شود.
• برای شستشو و ضدعفونی ادوات و تجهیزات مزرعه باید از آب داغ با دمای بالاتر از 75 درجه سانتیگراد استفاده شود؛ برای این کار می‌توان از مواد شوینده و ضدعفونی کننده مجاز نیز استفاده کرد.
• نظافت برخی از تجهیزاتت مانند ساچوک، چکمه و چاقو از اهمیت زیادی برخوردار بوده و این لوازم و تجهیزات باید حداقل روزی دو بار ضدعفونی شوند. این لوازم و تجهیزات قبل از استفاده در سایر حوضچه‌ها نیز باید ضدعفونی و شستشو شوند.
• در سالن تفریخ و تکثیر همه سطوح باید به صورت روزانه و حداقل یک بار در روز ضدعفونی شوند.
• قبل از معرفی ماهی باید استخرها و وسایل کار به صورت کامل و دقیق ضدعفونی شوند.
• در تمام ورودی‌های مزرعه باید حوضچه‌های ضدعفونی در نظر گرفته شده از آب آهک به عنوان ماده ضدعفونی کننده در آن استفاده شود.
• چرخ خودورهایی که قصد وارد شدن به مزرعه دارند نیز باید با عبور از حوضچه‌های ایجاد شده به صورت کامل ضدعفونی شود.
• به منظور ضد عفونی کردن سطوح و وسایل مختلف در مزرعه می‌توان از محلول‌های اکسیدین استفاده کرد.

جمع‌ بندی

استخرهای پرورش ماهی که در آن یکی از مواد پروتئینی مورد نیاز برای تغذیه انسان‌ها تولید و عرضه می‌شود، یکی از محل‌هایی هستند که باید از نظر بهداشتی در ایده‌آل‌ترین شرایط قرار داشته باشند. با توجه به اینکه محیط زندگی آبزیان در داخل آب بوده و همه امور زندگی آن‌ها مانند تغذیه و دفع مواد زائد در یک مکان انجام می‌شود.